بازی های بومی محلی و انواع آن

همیشه بازی‌هایی که به‌طوردسته‌جمعی و گروهی انجام می‌شوند جذاب بوده و از دوران قدیم طرفداران خود را داشته‌اند. این بازی‌ها جزو بازی‌های نشاط‌آور برای کودکان و نوجوانان محسوب می‌شوند.امروزه متاسفانه بازی‌های رایانه‌ای جای بازی های بومی محلی را گرفته است. والدین باید توجه داشته باشند که بازی‌های مجازی و رایانه‌ای نمی‌توانند شور و نشاط بازی های بومی محلی را داشته باشند. به همین خاطر پیشنهاد می‌کنیم فرزندانتان را به بازی‌های گروهی و بازی‌های محلی ترغیب کنید.

در این مطلب از مجله کودک پلاس قصد داریم انواع بازی های بومی محلی برای کودکان و نوجوانان را بررسی کنیم.

تعریف بازی های بومی و محلی

بازی‌های بومی؛ به بازی‌هایی گفته می‌شود که در یک منطقه یا محله خاص انجام می‌شوند. در بازی ‌های محلی، معمولا مساحت بزرگی برای انجام بازی در نظر گرفته‌ می‌شود، زیرا اکثر استان‌ها فضاهای وسیع‌تری برای انجام بازی نسبت به پایتخت دارند. همچنین در بسیاری از استان‌ها با توجه به تنوع فرهنگ‌ها، آب و هوا و ... بازی‌ها نیز گاهی با روش‌های متفاوتی نسبت به دیگر شهرها برگزار می‌شود و گاهی حتی قوانین بازی‌ها نیز با بقیه شهرها و استان‌ها فرق دارند.

ویژگی های بازی های بومی محلی

بازی های بومی و محلی نمادی از آداب و رسوم و فرهنگ اجتماعی هر منطقه است. از ویژگی های بازی های بومی محلی می‌توان به کشف استعدادها و رشد جسمانی کودکان اشاره کرد؛ زیرا بازی کردن نقش مهمی در رشد ذهن و جسم کودکان دارد. فراوانی و تنوع بازی های بومی محلی پذیرش مهارت‌های زندگی را تسریع کرده و ایجاد روابط اجتماعی و قانون‌پذیری را در کودکان رشد می‌دهد.

از دیگر ویژگی های بازی های بومی محلی می‌توان به داشتن تحرک، تقویت فعالیت‌های گروهی و دوری از فضای مجازی و بازی‌های رایانه ای اشاره کرد.

انواع بازی‌های بومی محلی مخصوص کودکان

بازی های بومی محلی ایران و بازی های بومی محلی کودکانه دارای تنوع بالایی بوده و هریک از جذابیت خاصی بهره‌مند هستند که تعدادی از آن‌ها با توپ انجام می‌شوند. در ادامه درباره چند مورد از محبوب‌ترین بازی های بومی محلی توضیح مختصری می‌دهیم.

بالابلندی یا گرگم به هوا

این بازی 7 یا 8 شرکت‌کننده دارد که از این تعداد یک نفر به‌عنوان گرگ معرفی می‌شود و مابقی شرکت‌کنندگان را دنبال می‌کند. اگر گرگ دستش به کسی برخورد کند، جای گرگ با او عوض شده و آن شخص گرگ می‌شود.

توجه داشته باشید که زمانی از دست گرگ در امان هستید که روی یک بلندی قرارگرفته باشید. وقتی روی یک جسم بلندتری از سطح زمین قرار بگیرید گرگ نمی‌تواند به شما دست بزند. این بازی با تعداد بازیکنان بیشتر حتی می‌تواند 2 گرگ داشته باشد.

هفت‌سنگ

هفت سنگ جزو بازی های بومی محلی کودکانه و دارای قدمت زیادی است. برای شروع این بازی باید به دو گروه مساوی تقسیم شوید و 7 عدد سنگ را روی‌هم قرار دهید. از این دو گروه، یکی به‌عنوان گروه مدافع و دیگری به‌عنوان گروه مهاجم کار خود را شروع می‌کنند. از گروه مهاجم یک نفر داوطلب می‌شود تا از فاصله تعیین‌شده توپ را به سنگ بزند. هرچه تعداد سنگ‌هایی که بر اثر ضربه توپ می‌افتند کمتر باشد، کار برای برنده شدن آسان‌ترمی‌شود. اگر هم توپ به سنگ برخورد نکند نوبت به گروه دیگر می‌رسد که توپ را پرتاب کند.

بعد از برخورد توپ با سنگ بایستی کل اعضای گروه فرار کنند تا اعضای گروه مقابل نتوانند توپ را به آن‌ها بزنند، به این ترتیب افراد تیم مدافع مجبور می‌شوند از سنگ دور شوند تا بتوانند توپ را به بازیکنان تیم مقابل بزنند و حال وقت مناسبی است که بازیکنان تیم مهاجم از این فرصت استفاده کرده و سنگ‌ها را روی‌هم بچینند. اگر توپ به بازیکن تیم مهاجم برخورد کند او از بازی خارج می‌شود و کار را برای گروه سخت می‌کند.

اتل متل توتوله

یکی دیگر از بازی های بومی محلی کودکانه، اتل متل توتوله است که در این بازی کودکان کنار هم می‌نشینند و پاهای خود را دراز می‌کنند. یک نفر به‌عنوان گرداننده بازی موظف است شعر اتل متل توتوله را بخواند و با ضرباهنگ شعر به ترتیب دست خود را به پاهای شرکت‌کنندگان بزند. جایی که شعر تمام می‌شود دست به هر پایی برخورد کند بایستی آن پا به حالت جمع تغییر حالت دهد تا جایی که از میان پاهای شرکت‌کنندگان فقط یک پا باقی بماند و برنده بازی شود.

عمو زنجیرباف

از دیگر بازی های بومی محلی کودکانه به عمو زنجیرباف می‌رسیم. این بازی نیاز به یک سرگروه و یک عمو زنجیرباف دارد که معمولا بین کودکان، کسانی که سن بیشتری دارند برای این دو نقش انتخاب می‌شوند. تمامی شرکت‌کنندگان دست به دست هم داده و یک دایره بزرگ تشکیل می‌دهند. عمو زنجیرباف و سرگروه شروع به خواندن شعر مخصوص این بازی می‌کنند و شعر به جایی می‌رسد که بایستی صدای یک حیوان را تقلید کنند، سپس شرکت‌کنندگان حرکت می‌کنند تا از زیر دست عمو زنجیرباف و فرد کناری او عبور کنند. به همین شکل نفر دوم پشت به شرکت‌کننده‌ها قرار می‌گیرد، درحالی‌که کت‌بسته شده است.

این روند دوباره تکرار می‌شود تا جایی که شرکت‌کنندگان به یکدیگر کت‌بسته شده و زنجیر می‌شوند. درنهایت سرگروه و عمو زنجیرباف از دو طرف سعی می‌کنند این زنجیر را باز کنند، شرکت‌کنندگان نیز مقاومت می‌کنند تا این حلقه زنجیر باز نشود. در انتها زنجیر از جایی باز می‌شود و دو بازیکنی که دستشان از هم جداشده بازنده بازی بوده و جریمه می‌شوند.

وسطی

در این بازی که از بازی های بومی محلی محبوب برای کودکان و نوجوانان است، شرکت‌کنندگان به دو گروه تقسیم می‌شوند. دو نفر از گروه مهاجم، دو طرف زمین قرار می‌گیرند و گروه دیگر به‌عنوان مدافع مابین این دو نفرمی‌ایستند.

گروه مهاجم بایستی افراد تیم مقابل را با پرتاب توپ بزند و از بازی حذف کند. اگر تیم مدافع بتواند توپ را در هوا بگیرد یک جان اضافی برای خود خریده و با اصابت توپ بعدی بیرون نمی‌رود. این بازی تا جایی ادامه پیدا می‌کند که دیگر هیچ بازیکنی داخل زمین نباشد و همه با اصابت توپ از زمین بیرون رفته باشند.

یه قل دو قل

یکی از بازی های بومی محلی ایران که از بازی های بومی محلی استان فارس است، یه قل دو قل است. در این بازی 5 سنگ را روی زمین پخش کرده و یکی از شرکت‌کنندگان سنگی را برداشته و به هوا می‌اندازد و باید در همین حین سنگی از زمین بردارد و دوباره همین کار را تکرار می‌کند تا تمامی سنگ‌ها را از زمین بردارد.

در مرحله بعدی یک سنگ را برداشته و به هوا می‌اندازد و مابقی سنگ‌ها را به‌صورت دوتایی از زمین برمی‌دارد و سپس سنگی که به هوا پرتاب کرده بود را می‌گیرد. مرحله بعدی یک سنگ و سه سنگ است. سپس یک سنگ را به هوا می‌اندازد و 4 سنگ باقی‌مانده را هم‌زمان با گرفتن سنگ از زمین برمی‌دارد.

در مرحله بعدی چهار سنگ در مشت شرکت‌کننده است و یکی از سنگ‌ها رابه بالا پرتاب کرده و با اینکه چهار سنگ در دستش است انگشت سبابه خود را به زمین می‌کشد و بعد سنگ پرتاب‌شده در هوا را می‌گیرد.

حال سنگ‌ها را روی زمین پخش کرده و یکی از سنگ‌ها را به هوا می‌اندازد و در همین حین سنگی از زمین برمی‌دارد وبه همین ترتیب جای تمامی سنگ‌ها را عوض کرده و حداقل برای یک ‌بار بایستی تمامی سنگ‌ها را از زمین بردارد.

سپس با دست خود دیواری روی زمین درست کرده و بعد از پرتاب سنگ به هوا بایستی یکی از سنگ‌های روی زمین را از دست خود عبور دهد. این کار تا زمانی که تمامی سنگ‌ها از دست عبور کنند ادامه خواهد داشت.

در این مرحله شرکت‌کننده تمامی سنگ‌ها را به هوا پرتاب می‌کند و با کف دست آن‌ها را می‌گیرد، سپس همه سنگ‌ها را پرتاب می‌کندو باید با پشت دست سنگ‌ها را بگیرد. در مرحله آخر نیز بایستی با کف دست سنگ‌های پرتاب‌شده را بگیرد. توجه داشته باشید که در هیچ مرحله‌ای حتی یک سنگ هم نباید از دست بیفتد.

سک سک

در بازی های بومی محلی کودکانه، بازی سک سکشبیه به قایم باشک بوده و شخصی که چشم می‌گذارد بایستی بعد از دیدن شرکت‌کننده‌ای که قایم شده سریعا به محل علامت‌گذاری که چشمانش را در آنجا بسته بود برود و با دست زدن به آن مکان بگوید سک سک.

اگر فردی که قایم شده زودتر به محل برسد و سک سک کند، شخصی که چشم‌بسته بود دوباره باید این کار را انجام دهد و بازی تکرار می‌شود. در غیر این صورت آن کسی که برای بار اول پیدا شده باید چشم بگذارد.

بشین پاشو

از دیگر بازی های بومی محلی می‌توان به بشین پاشو اشاره کرد. در این بازی یک نفر به‌عنوان سرگروه معرفی می‌شود و از کلماتی مانند بشین، پاشو، نشین، پاشو استفاده می‌کند و شرکت‌کنندگان باید حرکات مربوطه را اجرا کنند. تأخیر و اشتباه در اجرا خطا محسوب شده و بازیکن از بازی خارج می‌شود.

اسم فامیل

در این بازی افراد به کاغذ و خودکار نیاز دارند تا بتوانند عناوینی چون اسم، فامیل، شهر، غذا، میوه، حیوان، رنگ و ... روی کاغذ بنویسند. شرکت‌کنندگان به‌نوبت یک حرف را انتخاب کرده و هم‌زمان شروع به پر کردن ستون عناوین می‌کنند.

هرکس که زودتر موارد را نوشت برگه را بالا می‌گیرد و بازی متوقف می‌شود. حال امتیازدهی شروع شده و هر کلمه 10 امتیاز دارد. اگر کلمه‌ای بین افراد یکسان باشد، برای مثال اگر هر دو غذا را ماکارونی نوشته باشند امتیازات 5 محسوب می‌شود. هرکس بیشترین امتیاز را در آخر بازی دریافت کرده باشد برنده بازی خواهد بود.

الک دولک

این بازی به در مناطق مختلف، از قواعد متفاوتی برخوردار است. شرکت‎کنندگان به دو گروه تقسیم می‌شوندو یک تیم بازی را آغاز می‌کند.سرگروه دسته اول، به وسیله چوبی به طول حدودا ۸۰ سانتی‌متر (الک)، چوب کوچک (دولک) را به سمت تیم مقابل پرتاب می‌کند و الک را در کنار محل پرتاب می‌گذارند.

تیم مقابل باید چوب دولک را در هوا بگیرد، در این صورت، بازی به نفع آن‌ها تمام می‌شود و گروه‌ها جابه‌جا می‌شوند. در غیر این صورت، یک نفر از گروه دوم چوب دولک را برمی‌دارد و به سمت الک پرتاب می‌کند و سرگروه گروه اول باید دولک را در هوا بزند اما اگر نتواند مانع به زمین افتادن دولک شود. این بار نوبت آن بازیکن تمام ‌شده و بازی را به یکی از یاران گروه خود واگذار می‌کند.

سنگ کاغذ قیچی

در این بازی 2 نفر مقابل هم هستند و با علامت دست مشت به معنی سنگ، کف دست به معنای کاغذ و نشان دادن عدد 2 به معنی قیچی سعی بر برنده شدن دارند. دقت داشته باشید که هر دو هم‌زمان بایستی دست خود را نشان بدهند.

سنگ بر قیچی غلبه می‌کند ولی بر کاغذ می‌بازد، قیچی بر کاغذ غلبه می‌کند ولی بر سنگ می‌بازد و کاغذ بر سنگ غلبه می‌کند و بر قیچی می‌بازد.

قایم باشک

قایم باشک یکی دیگر از بازی های بومی محلی کودکانه پرطرفدار است. در این بازی یک نفر ‌بر دیوار تکیه می‌زند و چشم‌های خود را با دستانش می‌بندد و تا یک عدد معین‌شده می‌شمارد تا بقیه شرکت‌کنندگان قایم شوند، سپس دست از چشمان خود برمی‌دارد و به دنبال شرکت‌کنندگان می‌گردد.

هرکسی را که پیدا کند آن شخص از بازی حذف می‌شود. اگر در این میان شخصی زودتر به مقر او برسد و دست به دیوار بزند آن شخص باید دوباره چشم ببندد.

کلاغ‌پر

یک نفر به عنوان سرگروه، بچه‌ها را دور خود جمع می‌کند. سپس انگشت نشانه خود را روی زمین می‌گذارد. بچه‌ها هم مثل او انگشت نشانه خود را روی زمین می‌گذارند. سرگروه هم‌زمان با بلند کردن انگشت خود می‌گوید: کلاغ‌پر، بچه‌ها هم انگشتان خود را بلند می‌کنند و باهم می‌گویند کلاغ‌پر.

 بازی همین طور ادامه پیدا می‌کند و هر بار سرگروه نام پرنده‌ای را می‌برد؛ اما گاهی هم برای اینکه حواس و دقت بچه‌ها را امتحان کند، حیوانی را که پرنده نیست، نام می‌برد؛برای مثال می‌گوید شیر پر، اگر بچه‌ها حواسشان جمع باشد، باهم می‌گویند شیر که پر نداره. ولی آن عده از بچه‌ها که متوجه نشدند و دست خود را بلند کردند، بازنده می‌شوند و از بازی بیرون می‌روند. سرگروه بازی را با بقیه ادامه می‌دهد تا یک نفر برنده شود.

گل یا پوچ

بازی گل یا پوچ، که از دیگر بازی های بومی محلی کودکانه است، به این نحو است که سنگ، مهره یا جسم کوچکی که در دست جا شود را برمی‌داریم و به 2 گروه تقسیم می‌شویم. یک گروه بازی را شروع می‌کند و سنگ را در یک دست پنهان می‌کند و همگی دستان خود را جلو می‌آورند تا اعضای تیم مقابل حدس بزنند که کدام دست پوچ است و کدام دست گل.

اگر حدس تیم مقابل درست باشد گل دست آن گروه می‌افتد و آن‌ها بازی را شروع می‌کنند ولی اگر اشتباه بگویند یک امتیاز به نفع تیم مقابل است و بازی تکرار می‌شود.

لی ‌لی

این بازی در فضای باز صورت می‌گیرد؛ به این صورت که مربع‌هایی روی زمین با گچ کشیده شده و روی هریک شماره‌ای نوشته می‌شود. شرکت‌کننده سنگ کوچکی را روی یک خانه می‌اندازد و به‌صورتلی‌لی و با یک پا باید سراغ آن خانه برود و سنگ را برگرداند.

نون بیار کباب ببر

این بازی کودکانه و جذاب دو نفره است، یکی از بازیکنان (مدافع) کف دست خود را به رو به پایین و معلق در هوا روی دست بازیکن دیگر (مهاجم) نگه می‌دارد. مهاجم کف دست خود بالا می‌برد. دست این دو بازیکن باید مماس به یکدیگر بوده و در حدود ارتفاع اواسط نیم‌تنه باشد.

مهاجم سعی می‌کند یکی از دستان خود را خارج کرده روی دست مدافع بزند. این کار باید با سرعت کافی انجام شود، زیرا مدافع دست خود را به سرعت از محل هم‌پوشانی دست‌ها دور می‌کند. اگر مهاجم نتواند دست مدافع را بزند نقش‌ها تغییر می‌کند. توجه داشته باشید مدافع بیش‌ازاندازه نمی‌تواند جاخالی بدهد.

 زو یا کبدی

این بازی که بیشتر با نام زو شناخته می شود یکی از محبوب ترین بازی های بومی محلی است که نه تنها در برخی از استان ها به صورت مسابقه برگزار می شود،مسابقات جهانی این ورزش نیز طرفداران زیادی دارد. در این بازی افراد به دو دسته مهاجم و مدافع تقسیم می شوند و زمین بازی نسبتا بزرگی که به دو بخش تقسیم می شود به بازی می پردازند.یک گروه از بازیکان گرگ و گروه دیگر بره نامیده می شوند و هر کدام از افراد در زمین خود قرار می گیرند. هر یکی از افراد گروه گرگ به صورت جداگانه و با سر دادن صدای زوووو به زمین حریف یا همان گروه بره حمله میکند.

اگر گرگ بتواند با حمله به گروه بره های یکی از آنها را لمس کرده و در حالی که صدای زو گفتنش قطع نشود به زمین خود برگردد، میتواند یکی از اعضای گروه مقابل را حذف کند.هر کدام از اعضای گروه گرگ که به تیم مقابل حمله می کند باید بعداز لمس یکی از اعضای تیم مقابل سریع فرار کرده و به زمین خود برگردد زیرا در غیر این صورت تیم بره های میتواند فرد را اسیر کرده تا نفس کم بیاورد و صدای زوووو قطع شود که در این صورت بازی کن گرگ به بازی کن تیم بره تبدیل می شود.بازی تا جایی ادامه پیدا می کند تا یکی از گروه ها تمام بازیکنان خود را از دست بدهد

انعطاف پذیری، چابکی و سرعت عمل نقش بسیار مهمی در این بازی دارد

شمع،گل، پروانه

نیاز اولیه این بازی طناب است. دو نفر از افراد به صورت داوطلبانه باید دو طرف طناب را بگیرند. افراد دیگر به صورت نوبتی باید در وسط طناب قرار بگیرند. دو نفری که سر طناب را گرفتن باید طناب را بچرخانند و نفر وسط باید بتواند از روی طناب بپرد در حین بازی بچه های شعر شمع، گل، پروانه را با هم می خوانند.

فرد وسط تازمانی که بتواند از روی طناب بپرد و طناب به پاهای او برخود نکند در بازی می ماند در غیر این صورت باید جای خود را به فرد دیگری بدهد

آسیاب بچرخ

یکی دیگر از بازی های بومی محلی بازی پرطرفدار و قدیمی آسیاب بچرخ است. دراین بازی بچه ها دستهای همدیگر را می گیرند و یک حلقه بزرگ را تشکیل می دهند. سپس لیدر گروه با صدای بلند دستوراتی را به بقیه افراد می گوید و افراد باید با در این دستورات را اجرا کنند.آسیاب بچرخ، آسیای بخواب, آسیاب بشین، آسیاب پاشو از جمله دستوراتی که لیدر گروه می دهد و بچه ها باید اجرا کنند.

گاهی برای بالا بردن شور و هیچان بازی لیدر از بچه های میخواهد که به بازی سرعت دهند. تعداد افراد شرکت کننده در این بازی محدودیت ندارد و هر چه تعداد بیشتر باشد بازی از شور و هیجان بیشتری برخوردار است.

این بازی باعث تقویت مهارت حرکتی و رشد هوش اجتماعی کودک می شود.

خروس جنگی

خروس جنگی یا یه لنگه پا یکی دیگر از بازی های معروف بومی محلی است که در اکثر نقاط ایران رواج دارد. دراین بازی ابتدا شرکت کنندگان به دو گروه تقسیم می شوندکه هر کدام در زمین خود بازی می کنند. از هر گروه یک نفر بازی را شروع میکند و در حالی که یکی از پاهای خود را در دست گرفته به صورت لی لی وارد زمین بازی می شود.

دو نفر باید با ضربه زدن به یکدیگر حریف را از بازی حذف کنند. اگر در طول بازی یکی از افراد در اثر ضربه طرف مقابل پایش به زمین برسد از بازی حذف می شود. برنده بازی تیمی است که بیشترین تعداد بازیکن را در بازی دارد.

این بازی باعث تقویت مهارت حرکتی و حفظ تعادل در کودکان می شود.

سخن آخر

در این مقاله شما را با بازی های بومی محلی کودکانه، بازی های بومی محلی ایرانو بازی های بومی محلی با توپ آشنا کردیم. امیدواریم این بازی‌های جذاب حرکتی و نشاط‌آور را تجربه کنید و از آن‌ها لذت ببرید.