خانه تکانی با بچه کوچک جنگ یا معجزه همکاری؟ رازهایی که نمی‌دانید
به نظرتان آیا خانه تکانی با بچه ها همیشه به آشفتگی، تنش و دعوا منجر می شود؟ سوالی که ذهن بسیاری از والدین را به خود درگیر کرده است. تصور کنید که با جارو و دستمال سراغ تمیزکاری و خانه تکانی می روید که ناگهان چشمتان به تکه های پاستل رنگی روی زمین و خورده نان های کف زمین می خورد و ناگهان ناامید می شوید. چرا که نمی دانید از کجا شروع کنید و این حجم از بهم ریختگی و کثیفی را پاک کنید! در همین لحظه به این فکر می کنید که "بهتره امسال خونه تکونی رو به کمک بچه ها شروع کنم"، گرم رویاهای اینچنینی هستید که ناگهان صدای سقوط شیشه مربا روی زمین، افکارتان را درهم می شکند و متوجه می شوید که فرزندتان باز هم گل کاشته! اگر قصد دارید خانه تکانی با بچه کوچک را اینبار خاطره انگیز و شیرین کنید، این مقاله مخصوص شماست.
اهمیت مشارکت کودکان در خانه تکانی
طبق مطالعاتی که توسط دانشگاه مینه‌سوتا در سال ۲۰۰۲ صورت گرفت، آن دسته از بچه های سه تا چهارساله ای که در امور منزل همکاری دارند، در آینده ای نه چندان دور؛ یعنی در دوران نوجوانی، در زمینه انجام تکالیف و روابط اجتماعی، مسئولیت پذیری بیشتری از خود نشان می دهند. اگر به دنبال تقویت خودکارآمدی و مستقل شدن فرزندان خود هستید، می بایست آنها را در انجام کارهای منزل مشارکت دهید. چرا که فرزند شما با همکاری در کارهایی مثل خانه تکانی، به خودباوری می رسد و متوجه خواهد شد که توانایی حل مساله را دارد.
طبق نظریه یادگیری آلبرت بندورا که به نظریه یادگیری اجتماعی یا مشاهده ای مشهور است، یادگیری کودکان از طریق مشاهده رفتار والدین، الگوبرداری از آنها و تجربه مستقیم، صورت می گیرد. یعنی بر اساس نظریه بندورا، فرزند شما از طریق مشاهده رفتار دیگران و پیامدهای رفتاری آنها (بدون آنکه خود به صورت مستقیم آن پیامدها را تجربه کنند) یاد می گیرد.
در صورتی که دختربچه یا پسربچه شما مایل به داشتن اسباب بازی های خانه داری است، می توانید انواع اسباب بازی وسایل پزشکی، خانه داری و مشاغل دخترانه و پسرانه را برای وی خریداری نمایید.
خانه تکانی با بچه کوچک و مشارکت دادن او در این فعالیت، مزایای آموزشی زیادی به ارمغان می آورد. مزایایی از جمله:
- ارتقای مهارت های اجرایی (برای مثال مهارت برنامه ریزی در کودک تقویت می شود. یاد می گیرید که چگونه یک اتاق را مرحله به مرحله تمیز کند. حتی مهارت خودکنترلی نیز در کودک بهبود خواهد یافت، مثلا کودک یاد می گیرد که هنگام انجام کاری (تمیزکاری) خستگی را کنترل کند)
- بهبود مهارت همدلی و کار گروهی نیز جزو مزایای مشارکت دادن بچه ها در کارهای منزل است. برای مثال فرزند شما متوجه می شود که تمیز شدن خانه به دلیل کار گروهی و مشارکت تک تک اعضا بوده، نه یک نفر!)
- خانه تکانی با بچه ها و مشارکت دادن آنها، بحث آموزش مدیریت زمان را نیز شامل می شود. مثلا به فرزند خود می فهمانید که چگونه برای انجام به موقع کارها زمان بندی درستی داشته باشد.)
حالا می رویم سراغ مبحث اصلی صحبت؛ یعنی خانه تکانی با بچه ها و مشارکت دادن آنها.
چطور وظایف و کارهای ساده را به کودک محول کنیم؟
خب طبیعتا نیازی نیست که کارهای سخت و دشوار را به فرزند کم سن و سال خود محول کنید. در ابتدا می بایست اموری پیش و پا افتاده و ساده را به او واگذار کنید. برای مثال کودک قادر نیست یک دستور کلی مثل "برو اتاق خوابت رو تمیز کن" را اجرا کند. چرا که باید دستور خود را به مراحلی قابل درک و قابل اجراتر، تقسیم نمایید. مثلا بگویید:
- "اول برو مدادرنگی هات رو از کف اتاق جمع کن"
- "بعد برو کتاب داستان هات رو توی کمد دیواری بچین"
طبق تحقیقات معتبر علمی، تقسیم یک وظیفه کلی به وظایف کوچکتر، باعث می شود که موفقیت کودک در انجام آن وظایف، تا 50 درصد بیشتر شود. در ادامه به معرفی راهکارهایی برای خانه تکانی با بچه ها اشاره کردیم.
از ابزار و وسایل کودک پسند کمک بگیرید
دور از ذهن نیست که کودکان به جاروبرقی های بزرگ و پیچیده و ابزارهای سنگین، علاقه خاصی نداشته باشند. در عوض باید بگوییم که آنها شیفته ابزار کوچک و ساده اند. تا چه میزان از سبک آموزش مونته سوری اطلاع دارید؟ این سبک آموزشی بدون شک جزو محبوب ترین روش های آموزشی دنیاست که بر پایه یادگیری تجربی، عملی و بدون ساختار، استوار است. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این روش آموزشی، می توانید مقاله معرفی سبک مونته سوری را مطالعه نمایید.
در مونته سوری جهت مشارکت دادن کودک در کارهای منزل، ایده های خلاقانه ای ارائه شده است. به عنوان مثال ابزارهای ساده ای از جمله جاروهای دسته کوتاه با رنگ هایی کودک پسند و روشن، دستمال های تنظیف رنگی و طرحدار و یا سطل و ابزارهای تمیزکاری با طراحی ارگونومیک و شاد، جزو ابزارهای محبوب کودکان محسوب می شوند. پس تا حد امکان باید سعی کنید از این ابزار برای نظافت منزل استفاده کنید.
به فرزند خود آزادی عمل دهید
به جای دستور دادن، به کودکتان خود حق انتخاب دهید. چرا که زمانی که به کودک حق انتخاب داده شود، مسئولیت پذیری بیشتری را از خود بروز می دهد. مثلا به او بگویید که "امروز قصد دارم به نظافت خانه برسم، میخوای در گردگیری کمکم کنی یا مرتب کردن اتاقت؟" محققان آمریکایی بر این باورند که انتخاب، نقش مهمی در تقویت حس کنترل و استقلال کودکان ایفا می کند.
برای خانه تکانی با بچه ها از تایمر استفاده کنید
همه می دادیم که بچه های کم سن و سال، درک عمیقی از مفهمون زمان ندارند. اما فراموش نکنید که از رقابت کردن با ساعت، خوششان می آید. بدین ترتیب می توانید به او بگویید "بیا باهم مسابقه بدیم ببینیم تا 5 دقیقه می تونیم چندتا کتاب داستان رو توی قفسه بذاریم و مرتب کنیم"
با این کار علاوه بر مرتب کردن اتاق، یک سرگرمی هیجان انگیز را هم تجربه می کند. به شما پیشنهاد می کنیم که از تایمرهای بصری استفاده کنید تا کودک متوجه گذر زمان بشود. ساعت شنی با شن های رنگی نیز بهترین پیشنهاد برای اینکار خواهد بود.
تاکید بر فرایند یادگیری
به جای تاکید روی نتیجه، بر پروسه یادگیری کودک تمرکز نمایید. مثلا هدف شما از سپردن وظیفه گردگیری قفسه ها، فقط نظافت نباشد. بلکه سعی کنید از این طریق، هماهنگی چشم و دست را در فرزندتان تقویت نمایید. یا حتی در سپردن وظیفه تاکردن لباس ها، سعی کنید مفاهیمی مثل طبقه بندی و نظم را به فرزند خود آموزش دهید!
چرا که به کمک چنین راهکارهایی، مهارت های شناختی فرزند شما تا 30 درصد بهبود خواهد یافت.
اشتباهات رایج در خانه تکانی با بچه کوچک
در پروسه خانه تکانی با بچه کوچک سعی کنید اشتباهات زیر را مرتکب نشوید. مثلا:
- از اعطای پاداش های مادی به شدت خودداری کنید؛ چرا که این کار باعث کاهش مسئولیت پذیری ذاتی خواهد شد.
- کمال گرایی را کنار بگذارید. انتظار نداشته باشید که فرزندتان کارها را کامل و بدون نقص انجام دهد. زیرا کمال گرایی شما باعث می شود انگیزه کودک برای همکاری و مشارکت از بین برود.
- از دستورات و افعال منفی خودداری کنید. جملاتی مثل خراب نکن، نشکن و غیره، حس اضطراب در کودک شما ایجاد می کند. پس می توانید به جای افعال و جملات منفی بگویید: "بیا باهم اینو دست کنیم"
روش ژاپنی همکاری برای نظافت جمعی Osoji
هرچند ممکن است تصور کنید که نام روش ژاپنی Osoji برایتان آشنا نیست؛ اما همه می دانیم که در مدارس و شرکت های ژاپن عنوان شغلی ای به نام نظافت کار یا بابای مدرسه وجود ندارد. چرا که هر کس مسئول تمیز کردن و حفظ نظافت فضای مشترک (مدرسه یا محل کار) است و همه باهم در نظافت مدرسه/شرکت؛ همکاری می کنند. با اینکار علاوه بر حفظ بهداشت و پاکیزگی، مهارت کار گروهی و تیمی نیز افزایش خواهد یافت.
محول کردن وظایف بر اساس سن و توانایی کودک
قبل از اینکه وظیفه انجام کاری را به فرزند خود محول کنید، ابتدا باید به سن و توانایی های وی توجه کنید. یعنی نباید کاری را به فرزندتان محول کنید که از سن و توانایی او بیشتر باشد و یا برعکس!
گروه سنی 2 الی 4 سال
کودکان دو تا چهارساله دوست دارند مثل بزرگترها رفتار کنند؛ یعنی به دنبال تقلید از تمام حرکت ها و رفتارهای شما هستند. اما نباید فراموش کنیم که مهارت های حرکتی آنها هنوز ناقص است. پس به جای سپردن کار واقعی به آنها، از بازی های هدفمند کمک بگیرید. یعنی وظایف را به بازی تبدیل نمایید. مثلا یک دستمال تمیز، رنگی و کوچک به کودک بدهید و از او بخواهید میز عروسک هایش را تمیز کند. یا اینکه لباس های چرک خود را در سبد مخصوص خودش بیاندازد. همچنین می توانید از او درخواست کنید که کتاب داستان هایش را در قفسه بچیند. (مهم نیست ترتیب و نظم را رعایت کند، نیت افزایش همکاری و مشارکت است.)
در صورتی که طی این پروسه کارها اشتباه پیش رفتند و یا چیزی شکست، او را دعوا نکنید به جای آن بگویید "مشکلی نیست، مامان/بابا هم برای اولین بار نتونست درست انجام بده"
گروه سنی 5 تا 7 سال
کودکان از مرحله حالا بذار من انجام بدم، به مرحله خودم بلدم، رسیدند.
او می تواند وظایف کاری ساده را به درستی انجام دهد و از دستورالعمل های آسان را نیز می تواند پیروی کند. البته به تایید مستقیم شما نیازمند است.
می توانید از او بخواهید آشپزخانه را با یک جارودستی کوچک جارو بزند و خورده ریزهای کف آشپزخانه را با جارو بردارد. (البته نیازی نیست کل آشپزخانه را تمیز کند، فقط محدوده ای مشخص مثل یک متر.)
در این سن به صورت مستقیم به او دستور ندهید که اتاقت را تمیز کن، به جای آن بگویید "خواهش میکنم کتاب های کف اتاق رو توی قفسه بچینی."
گروه سنی 8 الی 10 سال
در رده سنی 8 تا 10 سال کودکان معمولا به دنبال انجام فعالیت هایی هستند که تاثیر آن قابل مشاهده باشد. پس باید کارهایی سنگین تر به او محول کنید. برای مثال از او بخواهید که میوه ها را بشورد و داخل ظرف بگذارد یا اینکه آینه ها را با یک دستمال مایکروفایبر تمیز کند. حتی می توانید از او درخواست کنید که وسایل اضافی را جمع کند و به صورت منظم آنها در طبقه بچینند. در صورتی که فرزند شما بخشی از کار را به صورت ناقص انجام داد، بهتر است بگویید "به نظرت چی کم گذاشتیم؟ آینه های اتاقت تمیز شدن؟" با این کار ذهن فرزند خود را درگیر حل مساله می کنید.
گروه سنی 11 تا 13 سال
از این سن می توانید مدیریت نظافت، برنامه ریزی و اجرای همزمان آن را به فرزند خود بسپارید. برای مثال اینکار از طریق تهیه لیست اتاق ها و اختصاص زمانی مثلا 20 دقیقه برای تمیزکاری هر قسمت صورت می گیرد. یا می توانید شستن پرده ها را به او بسپارید؛ حتی باید روش شست و شو را نیز خودش انتخاب نماید.
در این قسمت نباید در کار فرزند خود دخالت کنید. چرا که ابتکار عمل، خلاقیت و اراده او تحت شعاع قرار می گیرد.
نکات ایمنی خانه تکانی با کودکان
طبق گذارشی که توسط سازمان بهداشت جهانی در سال 2023 منتشر شد، 12 درصد مسمومیت های خانگی کودکان زیر 5 سال، از طریق تماس با مواد شوینده ای مثل وایتکس صورت می گیرد.
در این قسمت قرار است به ارائه راهکارهای اصلی حفظ ایمنی و سلامت کودکان در خانه تکانی اشاره کنیم.
هیچ شکی در آن نیست که مواد شوینده اصلی ترین خطر خانه تکانی هستند که سلامت شما و فرزندتان را به تحت شعاع قرار می دهند. به طوری که در طی سال میلیون ها کودک به دلیل مسمومیت با این مواد، در اورژانس بستری می شوند. پس بهتر است:
- برای پاک کردن لکه ها به جای مواد شیمیایی از ترکیب سرکه و جوش شیرین استفاده کنید.
- برای ضدعفونی کردن نیز از ترکیب آبلیمو و نمک کمک بگیرید.
البته فراموش نکنید که خطراتی که در خانه تکانی در کمین شما هستند، فقط به مواد شوینده محدود نمی شوند. زیرا ابزارهایی مثل کاردک، سیم ظرفشویی، جاروبرقی ها و امثال آن، باعث بروز اتفاقاتی مثل بریدگی، سقوط یا آسیب های جدی می شوند. پس سعی کنید این وسایل خطرناک را از دسترس فرزندتان دور کنید.
نتیجه گیری
این مقاله به معرفی راهکارهای امن و بی خطر برای خانه تکانی با بچه ها اشاره داشت. پس به شما توضیح دادیم که چگونه خانه تکانی با بچه کوچک را بدون دردسر و با نهایت آرامش پشت سر بگذرانید و کودکی مسئول و بامسئولیت تربیت کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر در این باره می توانید با کارشناسان وب سایت کودک پلاس تماس حاصل نمایید.
